Ozorek dębowy (Fistulina hepatica (Schaeff.) With.) to gatunek grzyba z rzędu pieczarkowców (Agaricales). Systematycznie należy do królestwa grzybów, typu podstawczaków, klasy pieczarniaków i rodzaju ozorek. Po raz pierwszy gatunek ten opisał w 1774 r. Jacob Christian Schäffer, nadając mu nazwę Boletus hepaticus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1792 r. William Withering, przenosząc go do rodzaju Fistulina. Ozorek dębowy posiada 17 synonimów naukowych, a w polskim piśmiennictwie mykologicznym nazywany był też jako ozorek wątrobowy, grzyb wątrobowy, ozorek pospolity lub cewiak wątrobowy.
Kluczowe Informacje
- Ozorek dębowy to gatunek grzyba występujący w Polsce, należący do rzędu pieczarkowców.
- Grzyb ten jest nadrzewnym pasożytem i saprotrofem, który powoduje brunatną zgniliznę drewna dębu.
- Ozorek dębowy jest grzybem jadalnym, ale ze względu na ochronę gatunkową w Polsce, jego zbieranie i spożywanie są aktualnie zabronione.
- Drewno dębu porażone przez ozorek dębowy zyskuje charakterystyczne ciemne przebarwienia, co podnosi jego wartość w meblarstwie.
- Ozorek dębowy odgrywa ważną rolę w ekosystemach leśnych, przyczyniając się do rozkładu i recyklingu martwego drewna.
Systematyka i nazewnictwo
Ozorek dębowy (Fistulina hepatica (Schaeff.) With.) należy do królestwa grzybów, typu podstawczaków, klasy pieczarniaków, rzędu pieczarkowców oraz rodziny o niejasnej przynależności systematycznej – incertae sedis. Jest to jedyny przedstawiciel rodzaju Fistulina w Polsce. Po raz pierwszy gatunek ten opisał w 1774 r. Jacob Christian Schäffer, nadając mu nazwę Boletus hepaticus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1792 r. William Withering, przenosząc go do rodzaju Fistulina. Ozorek dębowy posiada 17 synonimów naukowych, a w polskim piśmiennictwie mykologicznym nazywany był też jako ozorek wątrobowy, grzyb wątrobowy, ozorek pospolity lub cewiak wątrobowy. Nazwa polska została podana przez Stanisława Domańskiego w 1967 roku.
| Nazewnictwo | Łacińska nazwa | Polska nazwa | Synonimy |
|---|---|---|---|
| Rodzaj | Fistulina | Ozorek | – |
| Gatunek | Fistulina hepatica | Ozorek dębowy | ozorek wątrobowy, grzyb wątrobowy, ozorek pospolity, cewiak wątrobowy |
Biologia i morfologia
Ozorek dębowy to jednoroczny grzyb, którego kapelusz osiąga średnicę od 10 do 20 cm i grubość od 2 do 6 cm. Kształt kapelusza zmienia się wraz z wiekiem – od guzkowatego, przez poduszkowaty, do łopatkowatego, półkolistego czy nerkowatego. Powierzchnia kapelusza jest nieznacznie promienista, pręgowana i brodawkowata, początkowo różowa lub pomarańczowoczerwona, później staje się krwistoczerwona do purpurowobrunatnej.
Miąższ grzyba jest gruby, 2-6 cm, za młodu miękki, mięsisty, pełen krwistego soku, cielistoczerwony z marmurkowymi żyłkami, o przyjemnym zapachu i kwaskowatym smaku. Rurki grzyba są długie, 10-15 cm, zbite i gęste, początkowo białawe lub żółtawe, później rdzawobrązowe. Trzon ozorka dębowego jest krótki, 2-4 cm długości, słabo zauważalny, przyrasta bokiem do drzewa.
Zarodniki grzyba są jajowate, gładkie, bezbarwne, o rozmiarach 4-6 x 3-4 μm, a wysyp zarodników jest biały.
Występowanie i siedlisko ozorek dębowy
Ozorek dębowy występuje w Australii, Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej, Azji oraz Europie. W Polsce do 2020 roku podano około 250 stanowisk występowania tego grzyba. Gatunek ten jest nadrzewnym pasożytem i saprotrofem, rośnie pojedynczo lub w skupieniach po kilka zrośniętych owocników na korzeniach, pniach, pniakach i wywrotach dębów, a także na dębowym drewnie użytkowym.
Powoduje brunatną zgniliznę drewna, lecz proces rozkładu postępuje powoli, nawet przez kilkadziesiąt lat. Początkowo drewno dębu nabiera czerwonego odcienia, co podnosi jego wartość w meblarstwie.
Ozorek dębowy w Polsce
W Polsce ozorek dębowy jest gatunkiem rzadkim i objętym ochroną częściową. Do 2020 roku podano około 250 stanowisk występowania tego grzyba na terenie kraju. Znajduje się on na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski, mając status R – potencjalnie zagrożony z powodu ograniczonego zasięgu geograficznego i małych obszarów siedliskowych. jest również chroniony w innych krajach, takich jak Norwegia, Finlandia, Szwecja czy Litwa.
W Polsce, w latach 1995-2004 podlegał ochronie częściowej, w latach 2004-2014 – ochronie ścisłej, a od 2014 roku ponownie objęty jest ochroną częściową. Oznacza to, że zbieranie i spożywanie tego grzyba jest w zabronione i stanowi wykroczenie.
| Gatunek | Status ochronny | Liczba stanowisk | Zagrożenie |
|---|---|---|---|
| Ochrona częściowa | Około 250 | Potencjalnie zagrożony |
Ochrona w ma na celu zachowanie tego rzadkiego i cennego gatunku grzyba, który odgrywa ważną rolę w . Zbieranie i spożywanie jest obecnie zabronione i stanowi wykroczenie.
Cykl życiowy i ekologia
Ozorek dębowy (Fistulina hepatica) jest grzybem nadrzewnym, jednorocznym, który rośnie na żywych, starych dębach oraz na dębowym drewnie użytkowym. Gatunek ten jest zarówno pasożytem, jak i saprotrofem. Wydzielane przez niego enzymy powodują brunatną zgniliznę drewna, jednakże proces rozkładu postępuje powoli, nawet przez kilkadziesiąt lat. W początkowej fazie porażenia, drewno dębu zyskuje charakterystyczne ciemne przebarwienia z jaśniejszymi paseczkami, co podnosi jego wartość w meblarstwie.
Ozorek dębowy występuje pojedynczo lub w niewielkich skupiskach liczących kilka owocników na korzeniach, pniach, pniakach i wywrotach dębów. Gatunek ten odgrywa ważną rolę w ekosystemach leśnych, przyczyniając się do rozkładu i recyklingu martwego drewna.
| Cecha | Opis |
|---|---|
| Tryb odżywiania | Pasożyt i saprotrof |
| Wpływ na drewno | Powoduje brunatną zgniliznę, ale proces rozkładu postępuje powoli |
| Występowanie | Pojedynczo lub w niewielkich skupiskach na korzeniach, pniach, pniakach i wywrotach dębów |
| Rola ekologiczna | Przyczynia się do rozkładu i recyklingu martwego drewna w ekosystemach leśnych |
Właściwości ożywcze i zastosowanie ozorka dębowego
Ozorek dębowy jest grzybem jadalnym, aczkolwie ze względu na ochronę gatunkową w Polsce, jego zbieranie i spożywanie są obecnie zabronione. Nadaje się on do spożycia dopiero po obgotowaniu, przy czym do jedzenia nadają się tylko młode grzyby. Ozorek dębowy może być wykorzystywany w kuchni do przygotowywania sosów, zup, a także do suszenia. Najczęściej jednak spożywany jest przyrządzony na sposób kotleta. W czasach, gdy gatunek ten nie był jeszcze objęty ochroną, młode owocniki ozorka dębowego były chętnie zbierane i spożywane, ponieważ dojrzałe grzyby mają cierpki, kwaskowaty smak, który często balansowano innymi przyprawami.
| Właściwości ożywcze | Zastosowanie kulinarne |
|---|---|
| Jadalny (dozwolony po obgotowaniu) | Przyrządzanie sosów, zup, suszenie |
| Charakterystyczny, kwaskowaty smak | Przyrządzanie na sposób kotleta |
| Młode owocniki były chętnie zbierane i spożywane | Balansowanie dojrzałych grzybów innymi przyprawami |
Tradycje i ciekawostki
Ozorek dębowy to grzyb o długiej historii wykorzystywania przez człowieka. Młode owocniki tego gatunku były w przeszłości chętnie zbierane i spożywane, choć dojrzałe grzyby mają cierpki, kwaskowaty smak, wymagający balansowania innymi przyprawami. Drewno dębowe porażone przez ozorek dębowy zyskuje charakterystyczne ciemne przebarwienia z jaśniejszymi paseczkami, co podnosi jego wartość w meblarstwie.
Ponadto ozorek dębowy odgrywał rolę w ludowej medycynie i wierzeniach, a jego wygląd inspirował artystów. Mimo że obecnie gatunek ten jest objęty ochroną w Polsce, stanowi on cenny element rodzimych ekosystemów leśnych.
| Zastosowanie ozorek dębowy | Opis |
|---|---|
| Kulinaria | Młode owocniki były chętnie zbierane i spożywane w przeszłości |
| Meblarstwo | Drewno dębowe porażone przez grzyb zyskuje charakterystyczne ciemne przebarwienia, co podnosi jego wartość |
| Ludowa medycyna | Ozorek dębowy odgrywał rolę w ludowych wierzeniach i praktykach leczniczych |
| Inspiracja artystyczna | Wygląd grzyba inspirował artystów |
| Ochrona przyrody | Obecnie gatunek objęty ochroną w Polsce, stanowi cenny element ekosystemów leśnych |
Wniosek
Ozorek dębowy to fascynujący, rzadki i chroniony gatunek grzyba, występujący w polskich lasach. Mimo ograniczonego zasięgu geograficznego i niewielkich siedlisk, odgrywa on ważną rolę w ekosystemach leśnych, przyczyniając się do rozkładu i recyklingu martwego drewna. Chociaż grzyb ten jest jadalny, jego zbieranie i spożywanie zostało w Polsce zakazane ze względu na ochronę gatunkową.
Ozorek dębowy stanowi interesujący obiekt badań biologicznych i mykologicznych, a także inspirację dla artystów i ludowej tradycji. Zachowanie tego gatunku w polskich lasach jest ważne dla zachowania różnorodności biologicznej i funkcjonowania całych ekosystemów.
Podsumowując, ozorek dębowy to niezwykły i cenny element polskiej przyrody, który wymaga troskliwej ochrony i zachowania dla przyszłych pokoleń.
